Cơ quan nhà nước có thẩm quyền sẽ dựa vào nhiều căn cứ khác nhau để áp dụng biện pháp ngăn chặn cho bị can, bị cáo để phục vụ công tác điều tra, xét xử, thi hành án. Khi thấy biện pháp áp dụng ban đầu không còn phù hợp cơ quan nhà nước có thẩm quyền sẽ thay thế một biện pháp khác phù hợp hơn. Trong phạm vi bài viết này, Công ty luật Winlegal sẽ giúp các bạn hiểu rõ hơn về thay thế biện pháp ngăn chặn theo quy định của pháp luật.
I.Cơ sở pháp lý
- Bộ luật tố tụng hình sự 2015
II.Thế nào là biện pháp ngăn chặn?
Biện pháp ngăn chặn là biện pháp cưỡng chế trong tố tụng hình sự được áp dụng đối với bị can, bị cáo, người bị truy nã hoặc đối với những người chưa bị khởi tố (trong trường hợp khẩn cấp hoặc phạm tội quả tang) nhằm ngăn chặn hành vi nguy hiểm cho xã hội của họ, ngăn ngừa họ tiếp tục phạm tội, trốn tránh pháp luật hoặc có hành động gây cản trở cho việc điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án hình sự.
-Bản chất: Là biện pháp cưỡng chế trong tố tụng hình sự
– Đối tượng áp dụng: bị can, bị cáo, người truy nã hoặc đối với những người chưa bị khởi tố (trong trường hợp khẩn cấp hoặc phạm tội quả tang).
Mục đích: Ngăn chặn hành vi nguy hiểm cho xã hội, ngăn ngừa họ tiếp tục phạm tội, trốn tránh pháp luật hoặc có hành vi gây cản trở cho công tác điều tra truy tố, xét xử và thi hành án hình sự.
III.Thế nào là thay thế biện pháp ngăn chặn?
Thay thế biện pháp ngăn chặn là việc cơ quan nhà nước có thẩm quyền áp dụng biện pháp ngăn chặn ít nghiêm khắc hơn hoặc biện pháp ngăn chặn nghiêm khắc hơn thay thế cho biện pháp ngăn chặn được áp dụng ban đầu với bị can, bị cáo.
Thực tế thì cơ quan nhà nước có thẩm quyền thường áp dụng biện pháp thay thế ít nghiêm khắc hơn, ít hạn chế quyền công dân hơn, như thay thế biện pháp tạm giam bằng biện pháp cho bảo lĩnh hoặc bằng biện pháp đặt tiền để bảo đảm hoặc bằng biện pháp cấm đi khỏi nơi cư trú.
IV.Quy định về thay thế biện pháp ngăn chặn
Theo Khoản 2, Điều 125 Bộ luật Tố tụng hình sự quy định: Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án có thể thay thế bằng biện pháp ngăn chặn khác. Đối với những biện pháp ngăn chặn do Viện kiểm sát phê chuẩn trong giai đoạn điều tra thì việc thay thế bằng biện pháp ngăn chặn khác phải do Viện kiểm sát quyết định.
Như vậy thay thế biện pháp ngăn chặn đối với bị can, bị cáo là hủy bỏ biện pháp ngăn chặn đang thi hành và áp dụng biện pháp ngăn chặn khác.
Có thể thấy pháp luật không quy định trường hợp nào thì được thay thế biện pháp ngăn chặn khác. Do vậy việc thay thế áp dụng biện pháp ngăn chặn khác ít nghiêm khắc hơn hay nghiêm khắc hơn và khi nào cần thay đổi sẽ do cơ quan tiến hành tố tụng quyết định căn cứ vào tình hình của vụ án.
Thực tế thường cơ quan tố tụng sẽ áp dụng các biện pháp ngăn chặn khác thay cho biện pháp tạm giam vì đây là biện pháp ngăn chặn nghiêm khắc nhất trong các biện pháp ngăn chặn.
Về việc áp dụng biện pháp thay thế biện pháp tạm giam. Theo quy định tại khoản 1 Điều 121 và khoản 1 Điều 122 BLTTHS năm 2015, có hai biện pháp ngăn chặn được thay thế biện pháp tạm giam, đó là: Biện pháp bảo lĩnh và biện pháp đặt tiền để bảo đảm. Căn cứ để áp dụng biện pháp thay thế:
+ Đối với bảo lĩnh:
- Bảo lĩnh phải căn cứ vào tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi và nhân thân của bị can, bị cáo;
- Cơ quan, tổ chức nhận bảo lĩnh phải có giấy cam đoan và có xác nhận của người đứng đầu cơ quan, tổ chức;
- Cá nhân là người đủ 18 tuổi trở lên, nhân thân tốt, nghiêm chỉnh chấp hành pháp luật, thu nhập ổn định và có điều kiện quản lý người được bảo lĩnh thì có thể nhận bảo lĩnh cho bị can, bị cáo là người thân thích của họ và trong trường hợp này thì ít nhất phải có 02 người.
- Cá nhân nhận bảo lĩnh phải làm giấy cam đoan có xác nhận của chính quyền xã, phường, thị trấn nơi người đó cư trú hoặc cơ quan, tổ chức nơi người đó làm việc, học tập;
- Giấy cam đoan, cơ quan, tổ chức, cá nhân nhận bảo lĩnh phải cam đoan không để bị can, bị cáo vi phạm, có mặt theo giấy triệu tập, trừ trường hợp vì lý do bất khả kháng hoặc do trở ngại khách quan.
- Không bỏ trốn hoặc tiếp tục phạm tội, không mua chuộc, cưỡng ép, xúi giục người khác khai báo gian dối, cung cấp tài liệu sai sự thật;
- Không tiêu hủy, giả mạo chứng cứ, tài liệu, đồ vật của vụ án, tẩu tán tài sản liên quan đến vụ án;
- Không đe dọa, khống chế, trả thù người làm chứng, bị hại, người tố giác tội phạm và người thân thích của những người này;
- Bị can, bị cáo được bảo lĩnh phải làm giấy cam đoan thực hiện các nghĩa vụ.
Nếu bị can, bị cáo vi phạm nghĩa vụ cam đoan thì bị tạm giam. Thời hạn bảo lĩnh không được quá thời hạn điều tra, truy tố hoặc xét xử theo quy định của Bộ luật này. Thời hạn bảo lĩnh đối với người bị kết án phạt tù không quá thời hạn kể từ khi tuyên án cho đến thời điểm người đó đi chấp hành án phạt tù.
+ Đặt tiền để bảo đảm phải căn cứ tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi, nhân thân và tình trạng tài sản của bị can, bị cáo hoặc người thân thích của họ đặt tiền để bảo đảm.
- Bị can, bị cáo được đặt tiền phải làm giấy cam đoan thực hiện các nghĩa vụ có mặt theo giấy triệu tập, trừ trường hợp vì lý do bất khả kháng hoặc do trở ngại khách quan,
- Không bỏ trốn hoặc tiếp tục phạm tội, không mua chuộc, cưỡng ép, xúi giục người khác khai báo gian dối, cung cấp tài liệu sai sự thật;
- Không tiêu hủy, giả mạo chứng cứ, tài liệu, đồ vật của vụ án, tẩu tán tài sản liên quan đến vụ án;
- Không đe dọa, khống chế, trả thù người làm chứng, bị hại, người tố giác tội phạm và người thân thích của những người này.
- Nếu bị can, bị cáo vi phạm nghĩa vụ cam đoan thì bị tạm giam và số tiền đã đặt bị tịch thu, nộp ngân sách nhà nước.
Thời hạn đặt tiền không quá thời hạn điều tra, truy tố hoặc xét xử; thời hạn đặt tiền đối với người bị kết án phạt tù không quá thời hạn kể từ khi tuyên án cho đến thời điểm người đó đi chấp hành án phạt tù. Nếu chấp hành đầy đủ các nghĩa vụ đã cam đoan thì được trả lại số tiền đã đặt.
Tuy nhiên, thực tiễn thực thi cho thấy, cơ quan tiến hành tố tụng rất ít áp dụng biện pháp ngăn chặn bảo lĩnh hoặc cho đặt tiền để bảo đảm khi bị can, bị cáo đang tạm giam mà thường áp dụng thay thế biện pháp tạm giam bằng biện pháp cấm đi khỏi nơi cư trú.
Trên đây là những giải đáp về vấn đề thay thế biện pháp ngăn chặn trong tố tụng hình sự theo quy định của pháp luật. Quý khách có nhu cầu muốn tìm hiểu thông tin xin liên hệ:
CÔNG TY LUẬT TNHH WINLEGAL
Trụ sở chính (văn phòng giao dịch): Lô 09 khu N1 ngõ 1, đường Nguyễn Hoàng Tôn, P. Xuân La, Q. Tây Hồ, TP. Hà Nội
Điện thoại: 0246.29.33.222/ 0976.718.066
Chuyên viên: Thảo My
Ngày xuất bản: 25/12/2023
