Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định cho phép người bị hại tự quyết định những vụ việc gây thiệt hại cho họ trong giới hạn mà cộng đồng xã hội có thể chấp nhận được, đồng thời quy định này cũng xuất phát từ việc bảo vệ bị hại khỏi những tổn thương có thể gây ra từ việc khởi tố vụ án hình sự. Hãy cùng WINLEGAL tìm hiểu về khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của bị hại trong bài viết dưới đây.
1. CƠ SỞ PHÁP LÝ
- Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 2021.
2. KHỞI TỐ VỤ ÁN HÌNH SỰ THEO YÊU CẦU CỦA BỊ HẠI
2.1. Các trường hợp được khởi tố khi có yêu cầu của bị hại
– Theo khoản 3 Điều 1 Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Tố tụng hình sự 2021 chỉ được khởi tố vụ án hình sự về tội phạm quy định tại khoản 1 các Điều 134, 135, 136, 138, 139, 141, 143, 155 và 156 của BLHS khi có yêu cầu của bị hại hoặc người đại diện của bị hại là người dưới 18 tuổi, người có nhược điểm về tâm thần hoặc thể chất hoặc đã chết.
– Pháp luật cho phép người bị hại thể hiện ý chí của mình trong giải quyết các sự việc gây thiệt hại cho mình nhưng để đảm bảo trật tự, công bằng xã hội, nguyên tắc tội phạm phải chịu trách nhiệm hình sự tương xứng với hành vi và hậu quả mà mình gây ra. Do đó, các tiêu chí được áp dụng khi xây dựng quy định về khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của bị hại như sau:
- Thứ nhất, về loại tội. Những tội được quy định tại Điều 155 là các tội ít nghiêm trọng và nghiêm trọng xâm phạm sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, quyền sở hữu công nghiệp của cá nhân, trong đó chỉ có 2 trường hợp tội nghiêm trọng là khoản 1 Điều 141 về tội hiếp dâm và khoản 1 Điều 143 về tội cưỡng dâm.
- Thứ hai, về tính nguy hiểm cho xã hội. Những tội phạm được quy định tại khoản 1 Điều 155 có tính nguy hiểm cho xã hội không cao khi không có tình tiết tăng nặng mà chỉ có các tình tiết quy định tại khoản 1. Khách thể là những quan hệ xã hội liên quan trực tiếp đến bị hại như sức khỏe, danh dự, nhân phẩm và quyền sở hữu trí tuệ…
- Thứ ba, về hậu quả của hành vi phạm tội đối với bị hại. Hậu quả của các tội phạm trong quy định về khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của bị hại thường không nghiêm trọng. Đối tượng bị thiệt hại chủ yếu là cá nhân nhưng có thể là cơ quan, tổ chức trong trường hợp cơ quan, tổ chức là chủ sở hữu quyền sở hữu công nghiệp.
- Thứ tư, về tính bất lợi cho bị hại khi khởi tố vụ án hình sự liên quan tới bị hại. Việc khởi tố vụ án hình sự có thể làm tổn thương tâm lý hay những bất lợi nhất định cho bị hại, đặc biệt là khởi tố vụ án hình sự liên quan đến tội phạm hiếp dâm và cưỡng dâm. Do đó, bị hại được lựa chọn phương án giải quyết cho những việc gây thiệt hại cho mình.
2.2. Chủ thể có quyền yêu cầu khởi tố
- Khoản 1 Điều 155 BLTTHS 2015, sửa đổi bổ sung 2021 quy định bị hại hoặc người đại diện của bị hại là người dưới 18 tuổi, người có nhược điểm về tâm thần hoặc thể chất hoặc đã chết có quyền yêu cầu khởi tố vụ án hình sự.
- Theo khoản 1 Điều 62 BLTTHS 2015, sửa đổi bổ sung , bị hại là cá nhân trực tiếp bị thiệt hại về thể chất, tinh thần, tài sản hoặc là cơ quan, tổ chức bị thiệt hại về tài sản, uy tín do tội phạm gây ra hoặc đe dọa gây ra.
- Về quyền yêu cầu khởi tố, trước hết phải đề cập tới bị hại vì bị hại là chủ thể trực tiếp bị thiệt hại nhưng trong trường hợp bị hại là người chưa đủ 18 tuổi, người có nhược điểm về tâm thần hoặc thể chất hoặc đã chết là những người chưa đủ năng lực pháp luật hoặc mất năng lực pháp luật thì người đại diện của bị hại có quyền yêu cầu khởi tố.
- Đối với bị hại là cá nhân, BLTTHS không quy định cụ thể đại diện của bị hại là ai nhưng theo Bộ luật Dân sự 2015, đại diện của cá nhân có thể là đại diện theo ủy quyền hoặc theo đại diện pháp luật. Yêu cầu khởi tố của người đại diện của bị hại có giá trị tương đương với yêu cầu khởi tố của bị hại.
2.3. Nội dung và hình thức yêu cầu
- Nội dung yêu cầu khởi tố là yêu cầu truy cứu trách nhiệm hình sự người phạm tội, xử lý sự việc có dấu hiệu tội phạm. Nội dung yêu cầu khởi tố cũng có thể chứa đựng thông tin về tội phạm nên yêu cầu khởi tố có thể đồng thời là nguồn tin về tội phạm theo điểm d khoản 1 Điều 4 BLTTHS 2015, sửa đổi bổ sung 2021.
- Căn cứ xác định dấu hiệu tội phạm để khởi tố vụ án hình sự tại Điều 143 BLTTHS 2015, sửa đổi bổ sung 2021. Tuy nhiên, việc yêu cầu khởi tố chỉ là điều kiện để khởi tố vụ án hình sự nên nếu rơi vào các trường hợp tại Điều 157 BLTTHS 2015, sửa đổi bổ sung 2021 về căn cứ không khởi tố vụ án hình sự thì cho dù bị hại có yêu cầu cũng không được khởi tố vụ án hình sự.
- Hình thức yêu cầu khởi tố vụ án hình sự là tài liệu phản ánh yêu cầu khởi tố vụ án hình sự của bị hại, là một trong những tài liệu quan trọng. Hiện nay, yêu cầu khởi tố vụ án hình sự của bị hại hoặc người đại diện của bị hại thường thể hiện qua đơn yêu cầu hoặc trình bày trực tiếp và lập thành biên bản.
2.4. Thẩm quyền khởi tố vụ án hình sự
Theo Điều 153 BLTTHS 2015, sửa đổi bổ sung 2021 quy định về thẩm quyền khởi tố vụ án hình sự như sau:
– Cơ quan điều tra quyết định khởi tố vụ án hình sự đối với tất cả vụ việc có dấu hiệu tội phạm, trừ những vụ việc do cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra, Viện kiểm sát, Hội đồng xét xử đang thụ lý, giải quyết quy định.
– Cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra ra quyết định khởi tố vụ án hình sự trong trường hợp quy định tại Điều 164 BLTTHS 2015, sửa đổi bổ sung 2021.
– Viện kiểm sát ra quyết định khởi tố vụ án hình sự trong trường hợp:
- Viện kiểm sát hủy bỏ quyết định không khởi tố vụ án hình sự của Cơ quan điều tra, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra;
- Viện kiểm sát trực tiếp giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố;
- Viện kiểm sát trực tiếp phát hiện dấu hiệu tội phạm hoặc theo yêu cầu khởi tố của Hội đồng xét xử.
– Hội đồng xét xử ra quyết định khởi tố hoặc yêu cầu Viện kiểm sát khởi tố vụ án hình sự nếu qua việc xét xử tại phiên tòa mà phát hiện có việc bỏ lọt tội phạm.
Trên đây là nội dung quy định của BLTTHS về khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của bị hại, WINLEGAL chia sẻ đến bạn đọc. Mọi thắc mắc xin vui lòng liên hệ:
CÔNG TY LUẬT TNHH WINLEGAL
Trụ sở chính (văn phòng giao dịch): Lô 09 khu N1 ngõ 1, đường Nguyễn Hoàng Tôn, P. Xuân La, Q. Tây Hồ, TP. Hà Nội
Điện thoại: 0246.29.33.222/ 0976.718.066
Chuyên viên: Minh Trang
Ngày xuất bản: 21/10/2023
